ธนาคารสื่อสร้างสรรค์: เส้นทางสู่การพัฒนาเด็กปฐมวัย
ในโลกที่เทคโนโลยีและสื่อดิจิทัลกำลังเข้ามามีบทบาทในทุกมิติของชีวิต แนวคิดเรื่อง “สื่อสุขภาวะ” เกิดจากการสนับสนุนจากสำนักสร้างเสริมระบบสื่อและสุขภาวะทางปัญญา (สำนัก11) สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ(สสส.) ภายใต้การบริหารงานโดยกลุ่มwearehappy.องค์กรสาธารณประโยชน์
“สื่อสุขภาวะ” ช่วยสร้างความสมดุลระหว่างการเรียนรู้ผ่านสื่อและการพัฒนาของเด็กปฐมวัย แนวคิดนี้มุ่งเน้นการสร้างและใช้สื่อที่ไม่เพียงช่วยส่งเสริมพัฒนาการครบทุกด้าน (กาย, อารมณ์-จิตใจ, สังคม, และสติปัญญา) แต่ยังทำให้เด็กเข้าถึงสื่อที่ปลอดภัยและเหมาะสมกับช่วงวัยของเขาด้วย
หนึ่งในตัวอย่างที่เป็นรูปธรรมของแนวคิดนี้คือ “ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” ซึ่งดำเนินการโดยศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านกลิ้งกลอง ตำบลนาเมืองเพชร อำเภอสิเกา จังหวัดตรัง ภายใต้การดูแลของครูผู้ปฐมวัยมีความมุ่งมั่นอย่าง ครูอารีย์ ดำมีศรี (ครูมิก) และ ครูสุคนธา ศรีเรือง (ครูเอ๋)
ธนาคารสื่อสร้างสรรค์ถูกออกแบบขึ้นเพื่อให้เด็กปฐมวัยสามารถเข้าถึงสื่อการเรียนรู้ที่เหมาะสม โดยไม่จำเป็นต้องพึ่งพาสื่อราคาแพง แต่เน้นการใช้วัสดุที่เรียบง่าย สามารถสัมผัสและใช้งานได้จริง มีขั้นตอนดำเนินงานที่ชัดเจน ได้แก่
- ผลิตสื่อ: การออกแบบและผลิตสื่อที่ส่งเสริมพัฒนาการเด็กในทุกมิติ เช่น บล็อกไม้, บัตรคำ, หรือของเล่นทำมือ
- ทดลองใช้: ทดสอบการใช้สื่อกับเด็กเพื่อให้แน่ใจว่าสื่อเหมาะสมและปลอดภัย
- ให้ยืม: ครูสาธิตการใช้สื่อให้ผู้ปกครองก่อน จากนั้นเปิดโอกาสให้ผู้ปกครองนำสื่อไปใช้ที่บ้าน
- ส่งคืน: สื่อที่ยืมไปจะต้องส่งคืนทุกชิ้น แม้ว่าจะมีการชำรุดเสียหาย เพื่อฝึกความรับผิดชอบทั้งเด็กและผู้ปกครอง
- ประเมินผล: การประเมินผลการใช้สื่อเพื่อพิจารณาประสิทธิภาพ เช่น ดูพฤติกรรมเด็กที่เปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดี
- บันทึกหลักฐาน: เก็บภาพกิจกรรมและแบบบันทึกพฤติกรรมเด็กเพื่อติดตามพัฒนาการ
โดย ครูมิก และครูเอ๋ กล่าวถึงจุดมุ่งหมายของธนาคารสื่อสร้างสรรค์ ว่า มี 4 ข้อ คือ 1) สร้างสื่อการเรียนรู้ที่เหมาะสมกับพัฒนาการของเด็ก 2) ช่วยให้เด็กเข้าถึงสื่อคุณภาพ โดยไม่ต้องพึ่งพาสื่อราคาแพง 3) กระตุ้นการเรียนรู้ผ่านการเล่นและการสำรวจที่เหมาะสมกับวัย และ 4) จัดหาสื่อที่สนับสนุนการเรียนรู้ให้กับครูและผู้ปกครอง
นางสาวสายใจ คงทน หัวหน้าโครงการ มหัศจรรย์นิเวศสื่อสุขภาวะเพื่อเด็กปฐมวัย ได้ให้ ข้อแนะนำสำหรับผู้ปกครอง ในการสร้างสุขภาวะที่ดีผ่านแนวคิดธนาคารสื่อสร้างสรรค์ ดังนี้ การมีส่วนร่วมของผู้ปกครองเป็นหัวใจสำคัญที่ช่วยให้เด็กปฐมวัยเติบโตอย่างสมดุลและมีสุขภาวะที่ดี ในฐานะพ่อ แม่ หรือผู้ปกครอง สามารถนำแนวคิดจาก “ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” ไปปรับใช้ในชีวิตประจำวัน เพื่อสนับสนุนการเรียนรู้และพัฒนาการของลูกได้อย่างมีประสิทธิภาพ คือ
- ใช้สื่อใกล้ตัวให้เกิดประโยชน์
- ใช้ของเล่นหรือวัสดุที่หาได้ง่ายในบ้าน เช่น ขวดพลาสติกสำหรับทำของเล่นเสียง, กระดาษลังสำหรับทำบัตรคำ หรือน้ำ ทรายสำหรับเล่น เสริมพัฒนาการ
- เลือกสื่อที่เหมาะสมกับวัยและความสนใจ เช่น นิทานที่ส่งเสริมจินตนาการ เกมจับคู่ หรือการระบายสี
- สร้างประสบการณ์การเรียนรู้ผ่านการเล่น
- จัดเวลาสำหรับการเล่นร่วมกัน เช่น เล่นบทบาทสมมุติ เล่นทำอาหารวัสดุธรรมชาติ ใบไม้ดอกไม้ หรือเล่นสร้างบ้านจากบล็อกไม้ เศษไม้ ก้อนหิน
- พาลูกออกไปสัมผัสธรรมชาติ เช่น การเดินเล่นในสวน ดูนก หรือเก็บใบไม้ทำงานประดิษฐ์
- ส่งเสริมความรับผิดชอบร่วมกัน
- ให้ลูกมีส่วนร่วมในการดูแลสื่อที่ใช้ เช่น การเก็บของเล่นเข้าที่ การรักษาสื่อให้อยู่ในสภาพดี
- สอนลูกให้รับผิดชอบเมื่อยืมสิ่งของ เช่น ส่งคืนสื่อจากธนาคารสื่อในสภาพที่เหมาะสม
- สร้างสื่อร่วมกันกับลูก
- ชวนลูกทำของเล่นหรือสื่อการเรียนรู้ เช่น บัตรคำจากกระดาษเหลือใช้ ทำสมุดวาดภาพด้วยมือ หรือประดิษฐ์เครื่องดนตรี สื่อเสียง จากวัสดุเหลือใช้ เช่น กระป๋อง ขวดน้ำ
- การทำกิจกรรมร่วมกันช่วยเสริมสร้างความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างพ่อ แม่ และลูก
- บูรณาการกิจกรรมในชีวิตประจำวัน
- ใช้โอกาสในชีวิตประจำวันเป็นกิจกรรมการเรียนรู้ เช่น นับจำนวนผลไม้ในตะกร้า เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับวัตถุในบ้าน หรือชวนลูกวางแผนทำงานบ้านเล็กๆ งานครัว งานสวน งานอาชีพของพ่อแม่ ผู้ปกครอง
- สนับสนุนการเรียนรู้แบบลงมือทำ เช่น ทำขนมง่ายๆ ปลูกผักเล็กๆ หรือดูแลสัตว์เลี้ยง
- สังเกตและติดตามพัฒนาการของลูก
- จดบันทึกพฤติกรรมและความสนใจของลูก เพื่อช่วยให้เลือกสื่อและกิจกรรมที่เหมาะสม
- สอบถามครู ในศูนย์พัฒนาเด็กเล็กเกี่ยวกับพัฒนาการและการใช้สื่อของลูก
- ใช้เทคโนโลยีอย่างเหมาะสม
- จำกัดเวลาในการใช้สื่อดิจิทัล เช่น การดูการ์ตูนหรือใช้แอปพลิเคชัน เพื่อไม่ให้กระทบต่อการเรียนรู้ในรูปแบบอื่น
- เลือกแอปพลิเคชันหรือสื่อดิจิทัลที่เน้นการเรียนรู้และความคิดสร้างสรรค์ เช่น เกมคณิตศาสตร์พื้นฐาน หรือโปรแกรมระบายสี
- สนับสนุนการทำงานร่วมกับชุมชน
- เข้าร่วมกิจกรรมในศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก เช่น การประชุมผู้ปกครอง การอบรม หรือกิจกรรมสร้างสรรค์สำหรับเด็ก
- ส่งเสริมการแลกเปลี่ยนความรู้ระหว่างครอบครัวในชุมชน เพื่อสร้างเครือข่ายสนับสนุนการเรียนรู้ร่วมกัน
การเป็นผู้ปกครองที่สนับสนุนพัฒนาการของลูกอย่างมีส่วนร่วมและใกล้ชิด ไม่เพียงช่วยให้ลูกได้รับประโยชน์สูงสุดจากสื่อและกิจกรรมต่างๆ แต่ยังสร้างพื้นฐานที่มั่นคงสำหรับอนาคตของพวกเขา ให้ลูกเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพ มีความมั่นใจ และมีสุขภาวะดีในทุกมิติ.
แนวคิดเรื่อง “สื่อสุขภาวะ” เน้นการใช้สื่อเป็นตัวกลางที่สร้างการเรียนรู้และเสริมสร้างสุขภาวะใน 4 ด้าน (กาย, อารมณ์-จิตใจ, สังคม, สติปัญญา) สื่อที่เหมาะสมไม่จำเป็นต้องมีราคาแพง แต่ควรเป็นสื่อที่ช่วยกระตุ้นการพัฒนาผ่านกิจกรรมสร้างสรรค์ เช่น การเล่นบทบาทสมมุติ การเล่านิทาน หรือการเล่นเกมเรียนรู้
“ธนาคารสื่อสร้างสรรค์” ไม่เพียงแต่เป็นแหล่งทรัพยากรที่ช่วยสนับสนุนการเรียนรู้ของเด็กปฐมวัย แต่ยังเป็นตัวอย่างของการประยุกต์แนวคิดสื่อสุขภาวะให้เกิดประโยชน์สูงสุด สื่อที่เรียบง่ายและเหมาะสมกับช่วงวัย สามารถเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยสร้างพื้นฐานชีวิตที่มั่นคงและพัฒนาการที่สมดุลให้กับเด็กปฐมวัย พร้อมทั้งส่งเสริมความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างครู ผู้ปกครอง และชุมชน เกิดเป็นนิเวศสื่อสุขภาวะ ที่ใกล้ตัวเด็ก
